Lesiprei

Tað er ein serlig løta at vitja pensjonistaskeiðið á Føroya fólkaháskúla og fáa vitandi fólk í tal. Hesaferð gjørdu vit eitt prát við týðaran, Marnu Jacobsen, um týdningin av at lesa og at hava atgongd til skaldskap á móðurmálinum. 

At halda heilan í gongd er líka týdningarmikið sum at venja einhvønn annan vødda í kroppinum. Tí er gott at gera venjingar fyri heilan við eitt nú at loysa krossorðagátur, Sudoku, spæla spøl - ella at lesa eina bók.

Mítt yndisjólaminni úr bókaheiminum er uttan iva søgurnar um Narnia. Hetta við at fara inn í eitt skáp og stíga inn í ein heilt annan veruleika við løgnum skapningum og djórum, sum kunnu tosa.

So hvørt døturnar gjørdust fleiri í tali, vórðu eisini fleiri søgur skrivaðar, og allar fimm genturnar hava onkra søgu ella mús, sum júst tær hava verið við til at finna uppá. Søgurnar eru í dag vorðnar nógvar í tali.

Ynskja tit at lesa ordiliga jólaligar bøkur, so viðmæla vit Snjósysturin og Jólagátan.
Hesar bøkurnar eru í 24 pørtum, men tit kunnu skunda tykkum at lesa teir fyrstu partarnar og so lesa ein part um dagin, so tit enda jólaaftan.

...hatta var jú langt áðrenn gás og reyðkál og annar danskt göddur jólagóði telvaði ræstan fisk og sperðil av föroyskum jólaborðum…langt áðrenn jólapynt við sölugalnum glansi og glitri fór at súrga vetrarmyrkrini sum eitt endaleyst endurtikið popplag…

Tá sá eg tað; ræðusjónina, sum eg vóni, at ongi børn nakrantíð fara at síggja. Har sat ein ógvuliga klænur jólamaður á stovuborðinum. Ein rakslánur. Hann hevði húgvuna í tí stóru hondini, og tómi posin lá á gólvinum. Klæðini vóru alt ov stór og hingu uppi á honum. Ilt var at síggja, um tað var ein jólamaður í einum reyðum tjaldi ella eitt reytt tjald í einum jólamanni. Jólatræið var koppað, og perurnar blunkaðu. Eg misti høkuna niður á bringuna, og nakkahárini stóðu sum á einari uppvaskibust; beint aftureftir. Hjartað støðgaði eina løtu, og tá ið tað fór at sláa aftur, visti tað ikki, hví tað sló, so tað sló bara triðja hvørt slag. Hann græt.

Nú fór hann inn í halgidómin. Tað var so sera friðsælt í kirkjuni. Kirkjan var stúgvandi full av vættrum, hønum, seyði, hundum og kettum. Onkur kúgv var komin innum, og lá og jótraði í forkirkjuni. Vættrarnir hingu uppi í ljósakrúnunum og ljósastakunum. Teir vór allastaðni. Lítið visti fremmandi gesturin um náttarmessu í Oyndarfjarðar kirkju jólanátt, men hetta hugtók hann.

Hon er ein av teimum góðu jólasøgunum, sum vermir okkum um hjartað. Eg hevði ynskt, at abbabørnini vóru nærri, so eg fekk lisið hana fyri teimum, tí bókin er veruliga ein gáva til foreldur og ommur og abbar at lesa fyri børnum í desember.

Tað var skýmligt og hugnaligt, og eg var ofta farin í náttkjólan. Og so tendraði hon ljósið við svávulpinninum. Ofta var søgan so fangandi, at ljósið brann niður á hálvan dagin eftir, uttan at vit varnaðust tað.
Hetta vóru av sonnum praktfullar, undurbarar løtur, sum enn sita so rimmarfastar í minninum og míni samlaðu hugmynd av jólum. Og av mammu.

Myndir og orð í samspæli er gott grundarlag fyri øðrvísi floksprátum, kreativum bólkauppgávum ella til øðrvísi vinklar til ymsu lærugreinarnar í skúlanum. Eisini fyri tey minstu eru myndabøkurnar góðar at hava við hondina.

Meðan eg skrivi hesi orðini niður, kann eg ikki lata verða við at syngja tey innantanna, tey kunnu líkasum ikki skrivast, uttan eisini at verða sungin. Tey eru so vøkur, og fyri meg essensurin av jólunum

Hann nevnir hann pílagrímssangur, tó at teologar gjøgnum tíðirnar hava kritiserað innihaldið í sálminum millum annað fyri at ímyndin av menniskjalívinum ikki tekur støði í Bíbliuni. Hvussu er og ikki, so er hann ein av best umtóktu jólasálmunum í norðurlondum, eisini í Føroyum í týðingini hjá Jákupi Dahl.

- Ein lítil genta stóð við stórum eygum og helt um lærið á pápa sínum. Hon stardi út millum beinini á honum at hesum báðum køkunum, sum fóru sveimandi yvir at einum beinki og síðan upp á eitt borð, har tær minkaðu og minkaðu, til einki var eftir av teimum.
- Hmm, mutlaði hon. - Undarligar køkur.

– Ein kavamaður hyggur upp í loft.
So spyr hann ein annan kavamann:
Luktar tú gularót?
– Ha ha ha, flenna tey øll í kíki.

„Hygg granntræið hjá okkum,“ rópti Mumi­trøllið.
„Hann náði tú meg,“ segði mostir heimilin. „Men tit hava jú altíð verið nakrir serskøltar. Íðan eg noyðist víðari … skal gera mat til jóla.“
„Mat til jóla,“ tók Mumitrøllið uppaftur. „Eta jólini eisini?“

Hann valdi sær altíð “Søgurnar um móður vestanvind” at lesa. Honum dámdi hesar søgurnar, og andlitið livnaði og røddin kendist mjúkari og inniligari – sum um hann dró okkurt úr sínum egna barndómi, tá  ið hann las fyri mær.

Abbi og eg bygdu hana á hvørjum ári – tað var okkara egna traditión. Vit sótu við spísiborðið og arbeiddu. Hann drakk kaffi, og eg fekk ein barnadrekkamunn.

Hon er farin frá honum, og um hann vildi fylgt henni, liggur slóðin fjald í kava, so hann finnur ikki leiðina. Men klokkuljóðið langt burtur bindur tey kanska saman, tí hon hoyrir kanska sama klokkuljóðið?

- Annars haldi eg eisini, at søgurnar hjá Heðini Brú hóska sera væl til føroyska summarið, tí har eru so frálíka nógvar summarsligar náttúrulýsingar. Fyri kortum las eg Lognbrá og Fastatøkur umaftur. Deiligar bøkur, sum eru hugtakandi og lættar og skjótar at lesa.

Og eina ferð, tá eg var til arbeiðis á Fiskavirking í Gøtu, fekk eg hetta hugskotið um at byggja víðari upp á fyrsta morðið í bókunum, sum verður framt á Støðlafjalli. Tað gingu tó nógv ár, áðrenn eg treiv í aftur hetta hugskotið.

Óttin fyri myrkrinum tekur frælsið frá tær, og besta loysn at vinna á óttanum er at lýsa myrkrið upp. Tá flýggjar myrkrið.

Myndin var av einum jólatræi, sum stóð og skein mitt í einari stovu. Børnini dansaðu rundan um tað, og ljósið frá teimum mongu stearinljósunum á trænum lýstu andlitini á børnunum upp. Eg elskaði hesa myndina og sat ofta bara og hugdi at henni.

- Annars dámar mær væl jólini. Jólini eru hugnalig, og serliga tá fólk koma saman. Men jólini koma eisini við krøvum til, at tú skalt luttaka, og har eru vit øll ikki líka, og øll fáa ikki tikið lut í gleðini – tí skal rúm vera fyri at velja tað frá, sum nívir ein.

Tey hava sjálvi valt persónarnar, tey vilja vera, og hava síðani evnað dukkurnar. Til framførsluna spæla tey leiklutirnar, meðan ein av okkum lærarum lesur søguna upp. Tað gevur teimum so nógva gleði, og tey gerast so errin av at síggja, at tey megna at skapa eitthvørt sjálvi.

Ali Baba og Robin Hood
teir semjast sum grannar væl,
og í einum húsum har skamt ífrá
svevur Tornarósa so sæl.

“Teski eina bøn” eru uggandi orð ætlað teimum, ið illa megna hesa myrku tíð. Orð, sum tendra ljós, fyri teimum horvnu, teimum, sum bíða og sakna, sum sita uppi um næturnar. Í hesi stund, eru bara vökur orð.

Søgan í Míni jólabók var um hundin Lady, ið var funnin á einum ruskplássi og fekk eitt nýtt heim í Æðuvík. Um hvussu hon ansaði eftir vogninum, sum eg lá í, tá eg var nýføðingur, og hvussu hon leyp á sjógv fyri at bjarga einum smálambi, hóast hon var bangin fyri vatni.

Eg gloymi ongantíð reyðu skógvarnar, sum flóta burtur, tær tosandi blómurnar, krákuna, røvaragentuna við stóra knívinum og lappakonuna. Hvørja ferð eg hugsi um søguna, síggi eg myndirnar fyri mær, sum sótu vit trý enn í stóra lenistólinum, sum langt síðani er burtur, og livdu ferðina saman við Gerdu.

- Tað er deiligt at hava summarfrí, tí so havi eg nógv meira tíð at lesa. Eg hevði ynskt at havt onkra vinkonu, sum las líka nógv sum eg, tí eg elski at tosa um tað, sum eg lesi.